چرا فکر و خیال‌ها ذهن شما را به تسخیر خود درمی‌آورند؟
افکار منفی و نگرانی‌های مداوم که ذهن را درگیر خود می‌کنند، چیزی بیش از یک حالت گذرا هستند؛ این پدیده در روانشناسی به عنوان نشخوار فکری یا ذهن‌چرانی شناخته می‌شود و به گفته مریم سلمانیان، متخصص روانشناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، «به خودی خود یک اختلال مستقل نیست، اما می‌تواند هشداردهنده وجود مشکلات روانی جدی‌تری مثل افسردگی، اضطراب، وسواس یا استرس پس از سانحه باشد.»
نشخوار فکری؛ زنگ خطر بیماری‌های روانی یا فقط افکار بی‌ثمر؟
سلمانیان درباره ماهیت این فرایند شناختی توضیح می‌دهد: «وقتی فرد درگیر یکی از اختلالات روانی باشد، نشخوار فکری به صورت مکرر ظاهر می‌شود. در این وضعیت، ذهن مدام روی افکار منفی درباره گذشته یا آینده تمرکز می‌کند، بدون اینکه به راه حلی منجر شود.»
این روند می‌تواند باعث خستگی ذهنی، بی‌خوابی و افت کیفیت زندگی شود. «فرد ممکن است با احساس گناه یا نگرانی‌های بی‌پایان درباره شکست‌های گذشته و آینده درگیر باشد و توان توقف این افکار را نداشته باشد.»
اختلالات روانی در پشت پرده نشخوار ذهنی
مطالب سلمانیان نشان می‌دهد که نشخوار فکری در بسیاری از بیماری‌های روانی بروز می‌کند. به عنوان مثال، در وسواس فکری عملی، «فرد تحت فشار افکار تکراری است و برای کاهش اضطراب به رفتارهای وسواسی پناه می‌برد.» همچنین در اختلال اضطراب فراگیر، «ذهن با پیش‌بینی‌های منفی آینده مشغول است.»
در افسردگی نیز، «احساس بی‌ارزشی و گناه همچنان فرد را درگیر می‌کند» و در اختلال استرس پس از سانحه، «بازگشت به خاطرات دردناک شدت می‌یابد.»
آیا نشخوار فکری می‌تواند خطرناک باشد؟
با وجود آنکه نشخوار فکری به تنهایی موجب اختلالات شدید روانی مانند اسکیزوفرنی نمی‌شود، سلمانیان هشدار می‌دهد که اگر به حال خود رها شود، ممکن است باعث پیامدهای خطرناک‌تری مانند افکار خودکشی و کاهش شدید کارکرد روزمره گردد. او توضیح داد: «اسکیزوفرنی با نشخوار فکری تفاوت‌های اساسی دارد و شامل علائم توهم و هذیان است.»
راهکارهای مؤثر برای درمان نشخوار فکری
سلمانیان با اشاره به اهمیت درمان اختلال زمینه‌ای، گفت: «تشخیص دقیق و درمان مناسب باید توسط متخصص روانشناسی یا روانپزشکی انجام شود.» یکی از روش‌های درمانی مؤثر، درمان شناختی رفتاری (CBT) است که برای مقابله با ذهن‌چرانی پروتکل‌های مشخصی دارد.
مدت زمان و روش درمان بسته به شدت و نوع اختلال متفاوت است و در برخی موارد، ترکیبی از دارودرمانی، جلسات مشاوره و حمایت خانواده ضرورت دارد.
نقش خانواده و اطرافیان؛ همراهی در مسیر بهبودی
او تأکید کرد که نزدیکان بیمار باید بدانند نشخوار فکری نشانه‌ای از مشکلات روانی است، نه ضعف اراده یا تنبلی ذهنی. «حمایت عاطفی، پرهیز از سرزنش و تشویق به مراجعه به روانشناس، نقش کلیدی در بهبود فرد دارد.»
