قرصهای تقویت حافظه؛ حقیقت یا توهم؟

دکتر فرزاد روشنضمیر، متخصص تغذیه و رژیمدرمانی، با اشاره به محبوبیت روزافزون قرصهای تقویت حافظه در بین عموم مردم، میگوید: «برخی مکملها مثل جینکوبیلوبا یا اسیدهای چرب امگا ۳ ممکن است فوایدی برای مغز داشته باشند، اما هنوز شواهد علمی قطعی برای اثربخشی آنها وجود ندارد.»
این روزها انواع مختلفی از قرصها و مکملهای موسوم به "حافظهیار" در داروخانهها و فروشگاههای آنلاین بهچشم میخورند که ادعا دارند تمرکز و قدرت ذهنی را افزایش داده و حتی با بیماریهایی نظیر آلزایمر مقابله میکنند. برخی این محصولات را با عنوان «داروهای هوشمند» یا «نوترپیک» نیز میشناسند. با این حال، هنوز اجماع علمی روشنی بر کارایی قطعی آنها وجود ندارد.
🌿 جینکوبیلوبا؛ گیاه معروف ولی بدون مدرک کافی
نتایج یک مرور تحقیقاتی در سال ۲۰۲۲ نشان داده که عصاره جینکوبیلوبا ممکن است گردش خون مغزی را بهبود دهد؛ موضوعی که احتمالاً در کاهش علائم حرکتی افراد با اختلالات شناختی خفیف مؤثر است. مطالعهای دیگر در سال ۲۰۲۱ روی حیوانات نیز تأثیر مثبت این مکمل بر حافظه موشها را گزارش کرده است، اما هنوز مشخص نیست که آیا این اثر در انسان هم به همان صورت تکرار میشود یا نه.
🌱 فلاونوئیدها؛ مفید اما نه الزامی در قالب قرص
بسیاری از تولیدکنندگان مکملها، عصارههای فلاونوئید را در قالب قرص بهفروش میرسانند، اما این ترکیبات بهطور طبیعی در غذاهایی مثل میوهها و سبزیجات نیز یافت میشوند. مطالعات انسانی منتشرشده در سال ۲۰۲۲ نشان میدهد فلاونوئیدها میتوانند مهارتهای روانحرکتی و حافظه دیداری کوتاهمدت را تقویت کنند؛ با این حال، بهتر است قبل از مصرف مکملها، نظر متخصصان گرفته شود.
☕ کافئین؛ انرژی فوری با عوارض پنهان
کافئین، که معمولاً در قهوه و نوشیدنیهای انرژیزا یافت میشود، بهطور موقت میتواند توجه را بهبود ببخشد. اما بهگفته پژوهشگران، مصرف بیش از حد آن ممکن است به عوارضی چون سردرد، حالت تهوع و افزایش ضربان قلب منجر شود. نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ نشان میدهد که مصرف مداوم کافئین حتی ممکن است به افت حافظه بلندمدت بینجامد، اثری که ممکن است تا ۳۶ ساعت پس از قطع مصرف ادامه یابد.
💊 ویتامینها و مواد معدنی؛ افسانه یا واقعیت؟
با اینکه برخی مصرف ویتامینهای گروه B، ویتامین E یا آنتیاکسیدانها را برای ارتقای عملکرد مغز توصیه میکنند، اما مرور مطالعات در سال ۲۰۲۱ نشان داده که شواهد علمی در این زمینه متناقض و ناکافی هستند. در یک آزمایش دیگر که سال ۲۰۲۳ انجام شد، مولتیویتامینها در بهبود یادآوری فوری نقش داشتند، ولی تأثیر قابلتوجهی بر حافظه بلندمدت یا توانایی شناختی دیده نشد.
🐟 امگا۳؛ امیدی برای سلامت مغز
اسیدهای چرب امگا ۳ که در منابعی مانند ماهی یافت میشوند، طبق مرور تحقیقات سال ۲۰۲۲، ممکن است در بهبود جریان خون مغزی، یادگیری و کارکرد ذهنی نقش داشته باشند. اما همچنان شواهد موجود برای توصیه قاطع به مصرف مکمل آن ناکافی است.
✅ راهحل واقعی برای حافظه بهتر چیست؟
به جای اعتماد صرف به مکملهای پرزرقوبرق، کارشناسان بر سبک زندگی سالم به عنوان مهمترین عامل در حفظ سلامت مغز تأکید دارند. تغذیه متعادل، ورزش منظم، کنترل استرس، خواب کافی، کاهش مصرف الکل، ترک سیگار و دوری از هوای آلوده راههایی هستند که به مراتب مؤثرتر از هر قرصی عمل میکنند.